Một nơi ở Sa Pa của Lào Cai, hễ trời mưa dân vô rừng vặt thứ lá gì đêm về nấu ra nước nhuộm vải? -

Cây chàm từ xa xưa đã gắn bó với đời sống sinh hoạt của người Mông ở Sa Pa (tỉnh Lào Cai). Cộng đồng người Mông truyền tai nhau rằng “ở đâu có người Mông nơi đó có cây chàm” càng khẳng định vai trò quan trọng của loại cây này đối với mỗi thế hệ người Mông trên mảnh đất Sa Pa.

Tháng 6 hằng năm là thời điểm người Mông ở Sa Pa tập trung thu hoạch chàm, chuẩn bị cho mùa dệt vải.

Với hầu hết loại cây trồng, trời nắng sẽ thuận lợi để thu hoạch nhưng riêng với cây chàm, người dân thường hái vào ngày mưa, sau đó trồng luôn lứa mới. Thu hoạch chàm là quá trình công phu và vất vả nhưng cũng đầy ắp niềm vui, tiếng cười.

Một nơi ở Sa Pa của Lào Cai, hễ trời mưa dân vô rừng vặt thứ lá gì đêm về nấu ra nước nhuộm vải?- Ảnh 1.

Người Mông ở Sa Pa thường trồng cây chàm dưới tán rừng ẩm ướt. Nơi trồng chàm thường xa nhà, đi lại vất vả.

Một nơi ở Sa Pa của Lào Cai, hễ trời mưa dân vô rừng vặt thứ lá gì đêm về nấu ra nước nhuộm vải?- Ảnh 2.

Mỗi gia đình người Mông thường trồng 200 – 300 m2 cây chàm mới đủ nguyên liệu để dệt vải. Khi thu hoạch chàm, họ thường đi theo cặp vợ chồng, có thể nhờ sự hỗ trợ của họ hàng, làng xóm.

Tròn 1 năm sau khi trồng, cây chàm đủ điều kiện để thu hoạch Trong ảnh: Vợ chồng anh Sùng A Tráng (xã Mường Hoa) tranh thủ trời mưa vào rừng thu hoạch cây chàm.

Một nơi ở Sa Pa của Lào Cai, hễ trời mưa dân vô rừng vặt thứ lá gì đêm về nấu ra nước nhuộm vải?- Ảnh 3.

Những người phụ nữ cùng thôn đổi công giúp nhau thu hoạch cây chàm.

Một nơi ở Sa Pa của Lào Cai, hễ trời mưa dân vô rừng vặt thứ lá gì đêm về nấu ra nước nhuộm vải?- Ảnh 4.

Cây chàm gắn bó bền chặt với đời sống văn hóa của người Mông Sa Pa. Không cần nhiều kỹ thuật chăm sóc, hầu như người dân chỉ cần làm cỏ trên diện tích trồng chàm.

Một nơi ở Sa Pa của Lào Cai, hễ trời mưa dân vô rừng vặt thứ lá gì đêm về nấu ra nước nhuộm vải?- Ảnh 5.

Sau khi thu hoạch, cây chàm được tập kết tại một điểm chuẩn bị cho lên gùi.

Một nơi ở Sa Pa của Lào Cai, hễ trời mưa dân vô rừng vặt thứ lá gì đêm về nấu ra nước nhuộm vải?- Ảnh 6.

Đi bộ vượt núi trong điều kiện trời mưa, đường trơn trượt nhưng mỗi phụ nữ vẫn gùi 30 – 50 kg cây chàm. Điều này không thể làm khó họ.

Một nơi ở Sa Pa của Lào Cai, hễ trời mưa dân vô rừng vặt thứ lá gì đêm về nấu ra nước nhuộm vải?- Ảnh 7.

Đưa cây chàm về nhà.

Một nơi ở Sa Pa của Lào Cai, hễ trời mưa dân vô rừng vặt thứ lá gì đêm về nấu ra nước nhuộm vải?- Ảnh 8.

Người phụ nữ Mông này lên rừng hái chàm từ 6 giờ sáng. Bà đang trên đường gùi cây chàm về nhà ở thôn Thào Hồng Dến, xã Mường Hoa.

Một nơi ở Sa Pa của Lào Cai, hễ trời mưa dân vô rừng vặt thứ lá gì đêm về nấu ra nước nhuộm vải?- Ảnh 9.

Sau khi thu hoạch, cây chàm được cho vào thùng lớn, ngâm với nước 3 ngày 3 đêm.

Một nơi ở Sa Pa của Lào Cai, hễ trời mưa dân vô rừng vặt thứ lá gì đêm về nấu ra nước nhuộm vải?- Ảnh 10.

Đến khi cây mục, tạo thành nước màu xanh đen thì bỏ vôi bột vào khuấy kỹ. Khi bột chàm và vôi lắng xuống thì gạn hết nước đi, phần bột dưới đáy thùng được giữ lại, sử dụng cho các lần nhuộm vải.

Phụ nữ người Mông có cách bảo quản bột chàm để sử dụng quanh năm. Nghề nhuộm chàm hiện trở thành dịch vụ trải nghiệm trong hầu hết các homestay của người Mông.

Một nơi ở Sa Pa của Lào Cai, hễ trời mưa dân vô rừng vặt thứ lá gì đêm về nấu ra nước nhuộm vải?- Ảnh 11.

Mỗi gia đình người Mông đều ngâm chàm trong nhiều thùng lớn và quy trình se lanh, dệt vải, may trang phục truyền thống không thể thiếu sắc chàm.

Cây chàm chính là minh chứng cho việc làm chủ kỹ thuật nhuộm vải từ nguyên liệu tự nhiên của người Mông Sa Pa. Việc cộng đồng người Mông ở Sa Pa chú trọng phát triển diện tích cây chàm đã góp phần gìn giữ, phát huy giá trị văn hóa đậm đà bản sắc.