Hương vị cay nồng độc đáo và hơn hẳn hương tiêu, dổi rừng được coi là “vàng đen” quý giá của núi rừng Tây Bắc. Người dân tại Lạng Sơn và Lai Châu thường vào rừng thu hoạch loại gia vị này vào mùa thu hoạch để bán với giá cao.
Chị Anh Dương từ Lạng Sơn kể: “Hàng năm, cả hai vợ chồng tôi đều vào rừng tìm hạt dổi để bán. Có năm thu hoạch tốt, chúng tôi có thể thu được tới 20kg. Hạt dổi rừng thơm phức và khá hiếm, cho nên mọi nguồn cung đều được các nhà hàng và khách hàng ở Hà Nội mua hết veo. Một số khách hàng thân thiết thậm chí còn gọi điện đặt hàng trước mỗi khi mùa thu hoạch đến.”
Hương vị cay nồng độc đáo và hơn hẳn hương tiêu, dổi rừng được coi là “vàng đen” quý giá của núi rừng Tây Bắc
Chị Dương thông tin rằng bên cạnh việc thu hoạch hạt dổi từ rừng, khoảng mười năm trở lại đây, người dân ở một số khu vực đã bắt đầu trồng dổi. Tuy nhiên, dổi trồng có giá thấp hơn hẳn so với dổi tự nhiên. Có hai loại hạt dổi là dổi nếp và dổi tẻ. Dổi nếp có hạt nhỏ, màu vàng và đen, hương thơm nồng nàn, có giá từ 260.000 đến 300.000 đồng mỗi lạng, tương đương với khoảng 3 triệu đồng mỗi kg. Trong khi đó, hạt dổi tẻ to hơn, màu đen nhưng không thơm bằng và chỉ có giá từ 150.000 đến 180.000 đồng mỗi lạng.
“Thị trường hiện nay có đa dạng hạt dổi, người tiêu dùng cần chọn mua ở những nơi đáng tin cậy để tránh mua phải hàng giả mạo, kém chất lượng. Ngay cả với dổi nếp, cũng có nhiều loại khác nhau, trong đó quý hiếm nhất là hạt từ những cây trên 30 tuổi. Loại thứ hai thu được từ cây dổi rừng có tuổi thọ ít hơn. Những hạt này được người dân thu hoạch, phơi khô và bán ra thị trường, bao gồm cả hạt chín và chưa chín.
Hạt dổi tẻ, loại to hơn, có màu đen nhưng không mang hương thơm đặc trưng như dổi nếp và khi ngửi kỹ có mùi hắc không dễ chịu, do đó giá thành thấp hơn. Những người không am hiểu về hạt dổi có thể vô tình mua phải loại này,” chị Dương lưu ý thêm.
Dổi nếp có hạt nhỏ, màu vàng và đen, hương thơm nồng nàn, có giá từ 260.000 đến 300.000 đồng mỗi lạng
Dổi là một loại cây thân gỗ cao, thẳng và có đường vân mượt mà, đẹp mắt, với độ bền và tính dẻo cao. Mùi tinh dầu thơm phảng phất từ thân cây còn giúp đẩy lùi mối mọt. Chính vì những đặc tính này, gỗ dổi thường được dùng để xây dựng nhà sàn, chế tác bàn ghế và các sản phẩm nội thất khác. Cây dổi thường bắt đầu ra hoa và kết quả vào cuối năm. Khi quả chín và rụng, người dân các dân tộc thường nhặt và phơi khô hạt để sử dụng.
Các cộng đồng ở Tây Bắc từ lâu đã đi rừng nhặt hạt dổi mà họ dùng để làm muối chấm hoặc nấu các món ăn truyền thống đặc sắc với hương vị thơm nồng, hơi cay. Hạt dổi tươi có màu đỏ rực rỡ, nhưng khi được phơi nắng chúng chuyển thành màu đen bóng hoặc màu của cánh gián.
Các cộng đồng ở Tây Bắc từ lâu đã đi rừng nhặt hạt dổi mà họ dùng để làm muối chấm hoặc nấu các món ăn truyền thống đặc sắc
Trước kia, hạt dổi rơi la liệt dưới gốc và không được coi là mặt hàng thương mại, mọi người có thể lấy miễn phí mà không cần mua. Nhưng ngày nay, hạt dổi đã trở thành sản vật quý hiếm với mức giá cao ngất ngưởng. Tại thị trường Hà Nội, có khá nhiều nơi bán hạt dổi, từ các trang mạng trực tuyến đến chợ dân sinh, nhưng để tìm mua được hạt dổi thực sự chất lượng, người mua cần phải tìm đến các cửa hàng có uy tín.
Không chỉ là gia vị để ướp thực phẩm hay làm tăng hương vị cho món nướng, hạt dổi còn được dùng trong dân gian như một phương thuốc trị các chứng đau bụng, chướng hơi và tiêu chảy một cách khá hiệu quả.